انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تبریز

#یادداشت عرفان خیرخواه دبیر سیاسی انجمن اسلامی تحکیم وحدت دانشگاه تبریز

در نوع مواجهه با مفهوم "عدالت" و ارزش گذاری آن دیدگاه های متفاوتی وجود دارد که هر کدام از نقطه نظر خود اهمیت و اعتبار خاصی را نسبت به آن قائل هستند ‌. در برخی دیدگاه ها عدالت به عنوان امری فرعی و ثانوی درنظر گرفته شده و بر تقدم یا اصالت مفاهیم دیگری چون توسعه اقتصادی ، امنیت ، ولایت و مواسات تکیه می کنند که در ادامه به شرح آنها خواهم پرداخت .

در دیدگاهی که می شود با نام "توسعه مقدم بر عدالت" از آن یاد کرد رشد اقتصادی به عنوان اولویت حکمرانی مفروض پنداشته می شود و پس از دستیابی و وصول به آن نوبت به اجرا و پیاده سازی عدالت می رسد . در این رویکرد پرداختن و وقع نهادن بر عدالت قبل از توسعه اقتصادی به معنای توزیع فقر بوده که کلیت جامعه را با ناکامی و محرومیتی فراگیر مواجه خواهد کرد ‌.

همچنین در دیدگاه دیگری موسوم به "امنیت مقدم بر عدالت" آنچه که امری اصیل و اوّلی در نظر گرفته می شود مفهوم "امنیت" با تعاریفی مُوَسَّع و بسیط با رویکردی به شدت منکوب کننده کنش ها و حرکت های اجتماعی و مطالبات عمومی است . که از قضا درنهایت این رویکر به ضد خود بدل شده و تهدیدی امنیتی برای یکپارچگی کشور فراهم خواهد کرد .
علاوه بر این ها در دیدگاه نوپدید دیگری تحت عنوان "ولایت مقدم بر عدالت" دوگانه ی کاذبی پی ریزی و مطرح می شود که عدالت و خصوصا عدالتخواهی را مقابل و متعارض با ولایت متصور می شود که هرگونه تفاوت فکری یا تمایز نظری با ولیّ را به معنای ضدّیت با ولایت قلمداد می کند و فرجام کار عدالتخواهان را همانند خوارج ، فرقان و... در نظر می گیرد و به این شیوه خواسته یا ناخواسته درصدد مهار جریان عدالتخواهی بر می آید .
در ادامه به دیدگاه " مواسات برتر از عدالت " می پردازم که با قلب واقعیات حیات عینی که تجربه ی زیسته ی مردم بوده سوت پایان تئوری پردازی و سخن گفتن درباره "عدالت و عدالتخواهی" را نواخته و به هدایت توان اجتماعی به عمل دیگری چون "مواسات و بخشش" مشغول می شود که اراده ی عمومی را بجای مبارزه با تبعیض ها و فسادها و اصلاح ساختارهای معیوب و مولد نابرابری به ایثار و بخشش اموال شخصی به نیازمندان و محرومان دعوت می کند که البته این رویکرد بعدها به مشی حاکمیتی هم تسری می یابد .
اما در پایان به دیدگاه متفاوتی تحت عنوان "عدالت به مثابه پایه مشروعیت" اشاره خواهم کرد که عدالت و عدالتخواهی را به عنوان مبنا و اساس مشروعیت نظام حکمرانی تلقی نموده و موجودیت و ادامه حیات سیاسی و هرگوته تصرف خود را منوط به پیگیری عدالت و عدالتخواهی می داند [1] . در این دیدگاه آنچه که اصیل و موجب مشروعیت و قوام ساختارها و اقدامات بعدی در نظر گرفته می شود "عدالتخواهی" است و مابقی امکانها و اعمال درسایه ی این اصل واجد مهرتایید و مقبول خواهد بود .
بنابراین بدون درپیش گرفتن "عدالتخواهی" سایر اعمال و تصرف ها و اقدامات ، مشروعیتی نداشته و فاقد اعتبار خواهد بود و در صورت سعی بر اجرا و نهادینه کردن "عدالت" و مبارزه با تبعیض می توان امور دیگر را سامان بخشید و در آنها دخل و تصرف نمود.
[1]:بیانات مقام معظم رهبری در ۱۳۸۲/۰۶/۰۵

بسم الله الرحمن الرحیم


"یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا کُونُوا قَوَّامینَ لِلَّهِ شُهَداءَ بِالْقِسْطِ وَ لا یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلى‏ أَلاَّ تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوى‏ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبیرٌ بِما تَعْمَلُونَ"؛ -اى کسانى که ایمان آورده‏اید، همواره براى خدا قیام کنید و از روى عدل و عدالت گواهى دهید. کینه و دشمنى با گروهى شما را به ترک عدالت وادار نسازد. عدالت کنید که به پرهیزگارى نزدیکتر است و از خدا بترسید که خدا از اعمال شما کاملا آگاه است. ) (آیه 8 سوره مائده)

با سلام و درود بر روان پاک شهدای روز دانشجو که در مسیر عدالت، آزادی و مبارزه با استکبار جان خود را فدای راه حق کردند. روز دانشجو روز جوشش خون جوانان مبارز این سرزمین و ندای به خون آغشته‌ی اعتراضی است، تا به ما یادآور شود رسالت عظیمی را که بر دوشمان سنگینی می‌کند. رسالتی که همیشه توام با حوادث، خطرات و چالش‌های خود بوده و خطری برای تخت‌های قدرت زورمندان به شمار می‌آید. این همان رسالت آرمان‌خواهی، آزادی‌خواهی و عدالت‌خواهی است. علی رغم تقلاهای پنهان و آشکار جریان‌های ذی نفع از وضع موجود جهت به انفعال کشاندن جنبش دانشجویی و قیچی کردن بال و پر آرمان‌خواهی آن، ما به عنوان یک تشکل دانشجوییِ عهده دار این رسالت، در پیشگاه خداوند، مردم و عموم دانشجویان پیمان خون با شهدای ۱۶ آذر ۳۲ می‌بندیم که فریاد حق‌خواهی آنان را ادامه دهیم که اگر جز این باشد هدف و هویت خود را زیر سوال برده‌ایم.
هنوز زمان زیادی از رفتار ناشایستی که سال پیش با برخی دانشجویانی که در صحن دانشگاه تجمع مسالمت آمیز داشتند از یادها زدوده نشده. رفتار قهری و برخورد امنیتی با قشری که تضمین کننده آینده این کشور است جایی در دانشگاه ما ندارد. با زیر نظر گرفتن دانشجویان و تماس های تهدید آمیز نمی‌توان شعله اعتراض و دغدغه مندی را خاموش کرد. متاسفانه در سالهای اخیر شاهد ایجاد نوعی فضای امنیتی در دانشگاهمان هستیم که به مقام و اعتبار دانشجو لطمه زده و آنان را به چشم متهم می‌نگرد. دانشگاهی که باید آینده ساز و روشن کننده راه جامعه باشد این قبیل رفتارها در آن معنایی ندارد. پس آقایان به نفع خودشان است که این رویکرد ناصواب و صلبی‌شان را اصلاح کنند و در کنار دانشجو بایستند نه در مقابل.
وضعیت آموزشی دانشجویان خصوصا در این ایام بیماری کرونا در دانشکاه تبریز به عنوان بزرگترین دانشگاه شمال‌غرب کشور تعریف چندانی ندارد و زیرساخت های آموزشی با چالش‌های متعددی روبروست به طوری که پاسخگوی مشکلات آموزشی دانشجویان نیست و تبلور جدی آن در ثبت‌نام و پذیرش دانشجویان جدیدالورود مشاهده شد. آموزش و تربیت نیروی متخصص که ابتدایی ترین و بدیهی ترین وظیفه دانشگاه است در این شرایط با مشکلات اساسی مواجه است. اما متاسفانه مسئولین دانشگاه حتی کوچکترین اقدامی برای پاسخگویی به این حق بدیهی دانشجویان انجام نداده‌اند. سوال اینجاست دانشگاهی که سالانه هزاران مهندس و متخصص را تربیت می‌کند چرا نمی‌تواند مشکلات درون دانشگاهی خود را برطرف کند؟
از اینها که بگذریم لازم است به عنوان دلسوزان ملت عزیز ایران نکاتی را خطاب به مسئولان کشور متذکر شویم:

جا دارد یادی کنیم از مدیریت پریشان دولت در دوران فاجعه کرونا که پس از گذشت ماه‌ها تازه به فکر تعطیلی مشاغل افتاده‌اند. آقای رییس جمهور به جای نگرانی برای حال بیمارانی که در تخت بیمارستان با مرگ گلاویز شده‌اند و کادر درمانی که چندین ماه است در تقلای شبانه روزی برای بهبود حال بیماران هستند به فکر ماسک مناسب با ریش خود است! درحالی که بیمارستان‌ها و نیروی درمانی کشور در وضع بسیار اسفباری به کار خود ادامه می‌دهند. این فقط دولت است که مردم را متهم به عدم رعایت شیوه نامه‌های بهداشتی می‌کند و از آنان انتظار دارد تا یک تنه به جنگ با این بیماری بروند...
دولت فعلی به روزهای پایانی کار خود نزدیک می‌شود. دولتی که با شعار تدبیر و امید رای آورد اکنون در اوج بی‌تدبیری و ناامیدی به کار خود پایان می‌دهد. حسن روحانی در انتخابات سال 92 و 96 با شعار دیپلماسی و مذاکره و ترساندن مردم از دیوارکشی و فضای امنیتی به قدرت رسید. اما در همین دوران ریاست این حضرت والامقام شاهد تعطیلی صنعت هسته ای کشور، دیپلماسی ساده دلانه و از همه فجیع تر وقایع دی‌ماه 96 و آبان‌ماه 98 بودیم. حال انتخابات ریاست جمهوری 1400 در پیش است. متاسفانه این واقعیت را باید پذیرفت که مردم رغبت چندانی برای مشارکت سیاسی ندارند که البته میزان مشرکت در انتخابات سال گذشته مجلس خود شاهد این مدعاست. تاسف آورتر آنکه مردم ما برای حل مشکلات معیشتی خود نه به راه حل داخلی بلکه به انتخابات آمریکا چشم دوخته‌اند. که نشان از اوج بی اعتمادی و ناامیدی ملت از جریان ها و ساختار سیاسی کشور است. بی اعتمادی و نارضایتی که نهادهای گوناگون حاکمیتی و انتصابی و انتخابی در طول این چند سال با پشت کردن به آرمان‌های انقلاب 57 رقم زده اند. لازمه برون رفت از این بحران بازنگری در ساختار سیاسی کشور و گفتگوی صریح و صادقانه درباره خطاها و اشتباهات و عزم به جبران آنها است.
البته باید یاد آور شد که عده ای از جریان های سیاسی مطرح کشور کاملا از این وضع کنونی رضایت دارند. چرا که مشارکت کم در انتخابات را به دلیل اقبال پایینشان در بین مردم به نفع خود می‌دانند. تا جایی که حتی برخی از تئوریسین هایشان سعی در زیر سوال بردن مردم سالاری و اهمیت انتخابات دارند. و این امر شدیدا با آرمان های انقلاب اسلامی تناقض دارد. در حالی که کلید حل بسیاری از مشکلات کشور تقویت جمهوریت و بازگرداندن قدرت و اعتبار به صندوقهای رای است. البته پرواضح است که مشارکت حتی اگر زیر 42 درصد هم باشد، تا زمانی که آقایان را به صندلی نرم و گرم ریاست بنشاند چندان هم به مزاجشان بد نمی‌آید!
ناگفته نماند که همین مجلس 42 درصدی به ریاست آقای قالیباف که ادعاهایشان گوش فلک را کر کرده بود ثابت کرد که در عمل چندان فرقی با مجلس محافظه کار قبلی ندارد. از مجلسی که حتی توان استیضاح یک وزیر را هم ندارد چطور میتوان انتظار شفافیت آرا و رفع مشکلات مردم و استیفای حقوق ملت را داشت. مجلسی که ادعای انقلابی بودن دارد نتوانست پاسخ درخوری در مقابل ترور دانشمند عزیز شهید فخری زاده بدهد و برای آنکه شانس پیروزی قبیله ی خود در انتخابات ۱۴۰۰ را از دست ندهد و متهم به مخالفت با مذاکره نشود دست به سیاسی بازی زده است.
مجلسی که باید در راس امور باشد اکنون در قعر امور هم نیست. با وجود شورای هماهنگی سران قوا که هیچ کجای قانون اساسی به آن اشاره نشده، مجلس عملا کارکرد خود را از دست داده. تاجایی که به نظر می‌رسد تعطیلی اش نه تنها خللی در پیشروی امور وارد نکند، حتی موجب صرفه جویی در بودجه کشور هم بشود! شورای هماهنگی سران قوا که مستقیما مسئول فجایع آبان 98 است و به هیچ نهاد قانونی پاسخ گو نبوده، عملا موجب تضعیف حاکمیت قانون، تضعیف مردم‌سالاری و تضییع حقوق ملت شده‌است. مجلس برای بازگرداندن آبرو و اعتبار خود موظف است نفس وجود چنین نهاد غیرپاسخگو و غیرشفافی را به چالش بکشد. البته با وضعی که مجلس کنونی دارد انتظار چنین اقدامی آرزویی بیش نیست!
به هر حال با این وضع کنونی که امیدی به جریان‌های سیاسی رسمی در کشور نیست بر قوه ی عاقله‌ی نظام لازم و واجب است که فضای نخبگانی و عمومی را برای بهره مندی از تضارب آرا، استفاده از نظرات مختلف و ارائه ایده‌های جدید برای برون رفت از وضع فعلی را مهیا نموده تا بلکه بتواند بخشی از همراهی و همدلی و اعتماد مردم را بازیابد. لازم است دستگاه های مختلف حاکمیتی من جمله صدا و سیما و سایر رسانه های جمعی با ایجاد فضایی آزاد برای تضارب آرای مختلف و تریبون دادن به نخبگان نو اندیش امید برای بهبود وضع را در جامعه و در بین مردم ایجاد کنند. خصوصا با ایجاد حساسیت‌های بی مورد موجب ایجاد فضای بسته فکری و ایجاد تریبون‌های یک طرفه نشوند. همچنین با بهره گیری از جوانان و نخبگان در ساحت حکمرانی کشور به جای محافظه‌کاران و کیف کشان می‌توان راه را برای ایجاد تغییرات مثبت گشود. علاوه بر این موارد نظارت و اصلاح نهادهای انتصابی همچون مجمع تشخیص مصلحت نظام، شواری نگهبان و خصوصا صداوسیما و همچنین جلوگیری از موازی کاری‌ها، مقابله با مرکزگرایی و حاکمیت قانون، همه و همه بخشی از راهکارهایی است که می‌تواند موجب گشایش و رهایی از وضع راکد کنونی شود. امید است که این اندک صدایمان به گوش مسئولین برسد...


"جور و بیداد کند عمر جوانان کوتاه ای بزرگان وطن بهر خدا داد کنید
گر شد از جور شما خانه موری ویران خانه خویش محال است که آباد کنید"

والسلام

زنی مراجعه کرد به معاویه و با او بر سر موضوعی بحث و جدل کرد. معاویه از این گستاخی و جسارت زن در گفتگوی بی محابایش ناراحت شد و به او گفت «خدا علی را نیامرزد» که او این رسم را فراگیر کرد. منظور او چه بود؟ رسم هم‌ترازی حاکم و شهروند، پارادایم نقد پذیری حاکمان، آیین اعتراض بدون لکنت به حاکم و رسم بدهکاری حاکم و طلبکاری شهروند.

این روایت را که در یک سخنرانی شنیدم و به فکر فرورفتم. آیا علی(ع) فقط همین هنجارشکنی را انجام داد؟ جواب این بود: هنجار شکنی‌های او بیش از اینهاست! به ۷ نمونه اشاره می کنم.

1- به روایت محققان تاریخ، در دوران حکومت ایشان زندانی سیاسی گزارش نشده است. آن هم آن زمانی که امیر مالک جان و مال و ناموس مردم بود و زندانی سیاسی امری رایج.

2- امروزه می‌شنویم که مدیران ارشد کشورها شامل نخست‌وزیران و روسای جمهور، به خاطر تخلفات مالی در زمان مسوولیت یا بعدش محاکمه می‌شوند و این را نشانه آزادی و عدالت می.دانیم. ایشان به دادگاه فراخوانده شد. از طرف یک جایگاه والا؟ نه! به شکایت یک فرد عادی. یک رییس قبیله؟ نه یک شهروند معمولی! یک مسلمان؟ نه یک اقلیت! و جالب اینجاست محکوم شد و جالب تر اینکه پذیرفت! اعتراف می‌کنم همین که او توسط یک شهروند معمولی اقلیت غیرمسلمان به دادگاه فراخوانده می‌شود و در دادگاه حاضر می‌شود هنوز برای من قابل هضم نیست. چه برسد به محکوم شدنش!

3- خود را بدهکار مردم می‌دانست نه طلبکار. حتما شنیده‌اید در خانه زنی که همسرش را در یکی از جنگ‌ها از دست داده بود به صورت ناشناس رفته بود و برایشان نان می‌پخت و با بچه‌ها بازی می‌کرد و آن زن هم پیاپی علی را نفرین می‌کرد. و در انتها که متوجه شد که او همان علی است حاکم سرزمین‌های پهناور. علی خاضعانه گفت: شما ببخشید که تا کنون مشکلات شما را حل نکرده بودم، از درگاه خدا بخواهید که على را ببخشد.

4- به گواهی تاریخ، مخالفینش در مسجد علیه او و رو در روی سخن می‌گفتند و چند ساعت بعد برای گرفتن حق خود از بیت‌المال می‌آمدند. هنوز هم باور کردنش سخت است.

5- زمانی که در جنگ‌های عرب، مثله کردن (بریدن گوش یا بینی و اعضا) امری رایج بود او دستور نظامی شدید می‌داد (و نه اینکه صرفا توصیه اخلاقی نرم کند) که کشتگان را مثله نکنید، فراریان را تعقیب نکنید و مجروحان را نکشید و ...

6- کافیست امروز در گوگل جستجو کنید تصویر حضرت علی. تصویری که می‌‌آید فردی جدی و مقتدر در کنار شیر و شمشیر (ذوالفقار). این تصویر سال‌هاست در ذهن من و شما نشسته چه بخواهیم چه نخواهیم. اما به ما نگفتند که در یکی از جنگ‌ها، ۱۲ هزار نفر از متعصب‌ترین افراد اعلام جنگ کردند. صبورانه با آن‌ها گفت‌وگو کرد و آن قدر مدارا و نرمش و تعامل کرد که ۱۲ هزار نفر به ۴ هزار نفر رسید سپس به ۱۵۰۰ نفر. هنر استراتژیست‌های جنگی آن است که در جنگ با کمترین خونریزی فاتح شوند و علی اینگونه بود. منتهی برای من و شما ذوالفقار علی بیش از گفتگوی علی تبلیغ و ترویج شده. زمانی که او برای گفتگو، تعامل، مکاتبه، محاجه، توافق، مذاکره گذاشت بسیار بسیار بیشتر از جنگ بوده است اما ...

7- او با زندانیان (البته گفتم که زندانی سیاسی نداشتند) مانند یک انسان برخورد کرد. گفته می‌شود تا قبل از او زندانیان در چاه‌های عمیق و به شیوه‌ای غیرانسانی نگه داری می‌شدند. او برای اولین بار برای زندانیان، فضای مناسبی برای طی کردن دوران محکومیت فراهم کرد و برای حقوق زندانیان مانند یک انسان، ارزش قائل شد.
هنجارشکنی‌های او بسیار بیشتر از این حرف هاست.

تجویز راهبردی:
شاید بد نباشد که امسال فقط برای فرق شکافته علی گریه نکنیم. برای خود گریه کنیم. اصلا فرق علی شکافت که ترک در دانسته‌های من و تو ایجاد شود. که فرق ذهنیت‌ها، تعصب‌های و جاهلیت‌های من و تو شکافته شود. عجیب است ما برای کسی گریه می‌کنیم که هیچ شباهتی به او نداریم. بیش از شمشیر علی، به منطق علی (ایجاد توافق از طریق مفاهمه) و بیش از عدالت اقتصادی علی به عدالت سیاسی (برابری حاکم و شهروندان فارغ از جنسیت و نژاد و مذهب) و بیش از جنگ علی به آشتی او تمرکز کنیم. باشد که به برکت آن حضرت آمرزیده شویم.

دکتر مجتبی لشکربلوکی

حجت الاسلام نامخواه در گفتگو با مهر گفت: وقتی یک جامعه و عقلانیت اجتماعی آن نتواند سازوکارهای تأمین عدالت را فراهم کند، سرو کله عدالت‌خواهی پارتیزانی پیدا می‌شود.

به گزارش گروه دین و اندیشه خبرگزاری مهر: تاریخ اندیشه همواره شاهد بروز و ظهور مکاتب مختلفی بوده است که هرکدام در دوره اوج، طرفداران سینه‌چاکی داشتند که جز آنچه ذیل تفکراتشان مطرح می‌شد هیچ عقیده و فکری برایشان رسمیت نداشت. هرکدام از این مکاتب و جریان‌ها، در دوره‌ای خاص مطرح شده و حتی ممکن بود علاوه بر جامعه هدف، گستره‌ای وسیع‌تر و بعضا حتی جامعه جهانی را تحت تأثیر خود قرار دهند. مارکسیسم نیز از آن جمله بود. مکتبی سیاسی اجتماعی که ابعاد وسیع و زیرمجموعه‌های متنوعی را ذیل اندیشه متفکر و طراح خود یعنی «کارل مارکس» در اواخر قرن نوزدهم مطرح کرد و اتفاقاً با اقبال هم مواجه شد و کماکان نیز برخی کشورها پیرو این خط فکری هستند.

اما نکته‌ای که در این میان مطرح و از اهمیت برخوردار است این است که نسخه افرادی چون مارکس با وجودی که از تأثیرگذارترین اندیشمندان محسوب می‌شوند و یا هرکدام از دیگر نظریه‌پردازان و فیلسوفان، به گواه تاریخ هرگز برای همه ملل نسخه درمان  نبوده است. شاهد مثال جوامع اسلامی از جمله جامعه ایران که اندیشه و فرهنگ غنی ملی و اسلامی‌اش، با اصول مکتبی چون مارکسیسم سازگار نبوده و نیست هرچند که بسیاری سعی کردند به هر نحو شده این اندیشه را به بدنه فکری و اجرایی جامعه تزریق کنند.

چندی قبل آیت الله سید محمدمهدی میرباقری در واکنش به انحراف در مسیر عدالت‌خواهی گفته بود: گاهی عدالت‌خواهی تبدیل به عدالت‌خواهی می شود که ادبیات‌اش دینی نیست. در دوران ما این گونه است که عدالت خواهی دارد مقداری آهنگ ادبیات مارکسیستی را از نو به خود می گیرد، نئومارکسیست‌ها دوباره دارند ادبیات عدالت‌خواهی را گسترش می‌دهند و این خطر بزرگی است. با بی‌عدالتی باید مبارزه کرد، اما عدالت مارکسیستی نیز خودش نوعی بی‌عدالتی است و این در فضاهای مختلف به چشم می خورد و شنیده و دیده می شود، هرکس مال حلالی هم دارد شروع به حمله کردن می کنند... .

بر آن شدیم ظهور و بروز عدالت مارکسیستی در جامعه را از نظر یکی از پژوهشگران جویا شویم. آنچه در ادامه می خوانید حاصل گفت وگوی خبرنگار مهر با حجت الاسلام «مجتبی نامخواه» استاد حوزه و پژوهشگر است؛